Ludy tubylcze Kanady

Około 15 000-20 000 lat temu Kanada została zasiedlona przez przodków ludów rdzennych, którzy przywędrowali z Azji przez most lądowy w miejscu dzisiejszej Cieśniny Beringa. Europejczycy po raz pierwszy dotarli do Kanady około 1000 roku n.e., kiedy norwescy osadnicy założyli kolonię na Nowej Fundlandii. Osada ta przetrwała niewiele ponad rok. W pierwszym tysiącleciu n.e. łodzie rybackie z Europy czasami docierały do kanadyjskich brzegów, ale masowe osadnictwo europejskie nie rozpoczęło się aż do XVII wieku.

Ludy rdzenne, takie jak Pierwsze Narody i Inuici, zostały zepchnięte na północne, słabo zaludnione obszary Kanady. Grupy te doświadczyły prób asymilacji: zabroniono im obchodzenia tradycyjnych świąt i noszenia tradycyjnych strojów, a tym, którzy odmówili przejścia na chrześcijaństwo, odmawiano praw obywatelskich. Niektórzy rdzenni mieszkańcy byli zniewoleni i sprzedawani Europejczykom przez inne plemiona rdzenne będące ze sobą w stanie wojny. W XIX i XX wieku dzieci rdzennych mieszkańców były siłą zabierane do szkół z internatem, gdzie próbowano je asymilować do kultury i języków europejskich, odcinając je od rodzimych tradycji i środowiska.

Czasy współczesne

Obecnie ludność rdzenna w Kanadzie jest rozproszona po całym kraju. Uzyskali oni prawo do samorządności na swoich terytoriach i otrzymują pewne prawa oraz wsparcie od rządu. Na przykład, niektóre społeczności rdzenne są zwolnione z płacenia podatków i otrzymują bezpłatną opiekę zdrowotną oraz edukację. Warto zaznaczyć, że rdzenni mieszkańcy Kanady dzielą się na status i non-status: Indianie status są zarejestrowani w rejestrze rządowym, co daje im dostęp do określonych praw i programów.

W 1999 roku utworzono federalne terytorium Nunavut, co w języku inuktitut oznacza "Nasza Ziemia". Terytorium to obejmuje około jednej czwartej powierzchni Kanady i zostało stworzone dla Inuitów. Istnieją również regiony inuickie zwane Inuit Nunangat, położone na Terytoriach Północno-Zachodnich, Jukonie, Quebecu i półwyspie Labrador.

Według spisu z 2021 roku, ponad 1,8 miliona osób w Kanadzie identyfikuje się jako rdzenni mieszkańcy, co stanowi około 5% populacji kraju. Z tej liczby nieco ponad 1 milion identyfikowało się jako Pierwsze Narody, 624 220 jako Metysi, a 70 540 jako Inuici.

W Kanadzie istnieje ponad 600 społeczności rdzennych, a ponad 60 języków jest nadal używanych. Inuici dzielą się na osiem grup etnicznych i mówią pięcioma dialektami. Pozostałe języki należą do ludów Pierwszych Narodów.

Największą grupą Pierwszych Narodów, spokrewnioną językowo, są Algonkinowie. Wśród nich najbardziej znani są:

• Kri;
• Odżibwejowie;
• Ottawowie;
• Dene;
• Potawatomi;
• Mi'kmaq.

Drugą co do wielkości grupą Pierwszych Narodów są Irokezi. W Kanadzie skutecznie przetrwał tylko dialekt Mohawk, którym posługuje się około 3000 osób.

Kultura

Kultura rdzennych ludów Kanady jest niezwykle zróżnicowana. Inuici od dawna praktykowali rzeźbieniemieniu, a ta forma sztuki trwa do dziś. Regularnie odbywają się festiwale śpiewu gardłowego i tradycyjne konkursy wokalne, gdzie śpiewacy rywalizują w opanowaniu specyficznych dźwięków gardłowych lub wspólnie opowiadają historie poprzez śpiew.

Od 1970 roku w Kanadzie co dwa lata odbywają się Zimowe Igrzyska Arktyczne, a od lat 90. dołączyli do nich sportowcy z Alaski, Grenlandii oraz północnych regionów Skandynawii i Rosji. Igrzyska obejmują:

• wyścigi psich zaprzęgów;
• wyścigi na snowboardzie;
• skoki na sankach i tradycyjne skoki inuickie;
• tradycyjne gry Dene, takie jak snow snake (rzut oszczepem po śniegu), przeciąganie kija i inne;
• chodzenie na rakietach śnieżnych;
• różne konkurencje narciarskie;
• hokej i łyżwiarstwo figurowe.

Zwycięska drużyna otrzymuje wędrowną statuetkę: niedźwiedzia sięgającego po szczyt kła narwala, symbolu rywalizacji, z morsem owiniętym wokół podstawy kła.

Ludzie Pierwszych Narodów żyjący w rezerwatach nadal kultywują tradycje polowania, rybołówstwa i rzemiosła, takie jak:

• wyplatanie koszy;
• obróbka skóry;
• koralkarstwo;
• tworzenie łapaczy snów;
• rzeźbienie w drewnie.

Tradycyjne wierzenia rdzennych ludów również zostały zachowane, choć często mieszają się z chrześcijaństwem. Odbywają się festiwale rolnicze, tańce ceremonialne, a dawne legendy i mity są przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Słowa "wigwam" i "totem" pochodzą z języka Odżibwejów. Totem jest podstawą kultu religijnego niektórych plemion rdzennych; to nazwa zwierzęcia czczonego przez klan i nazwa samego klanu.

Obecnie w Kanadzie istnieją rdzenne rezerwaty, które utrzymują autentyczne osady specjalnie dla turystów. Organizują festiwale, oferują wycieczki i dają turystom możliwość pływania kajakami lub jazdy skuterami śnieżnymi oraz robienia zdjęć z lokalną dziką przyrodą.

Jak obcować z rdzennymi mieszkańcami

Przez wiele lat rdzennym mieszkańcom, zwłaszcza Pierwszym Narodom, zabraniano mówić w ich językach i praktykować tradycyjne religie. W drugiej połowie XX wieku zaczęto stopniowo przywracać im prawa, ale ludzie, którzy doświadczyli systemu szkół z internatem, nadal odczuwają jego skutki, a dyskryminacja wciąż istnieje.

Na przykład na Terytoriach Północno-Zachodnich dzieci rdzennych mieszkańców stanowią około 90% dzieci objętych opieką, mimo że stanowią tylko około 57% wszystkich dzieci w regionie. Gdy rdzenne kobiety podróżują do dużych miast, aby urodzić z powodu braku placówek medycznych w ich regionach, często spotykają się ze zwiększoną kontrolą ze strony agencji opieki nad dziećmi, co jest postrzegane jako systemowe uprzedzenie. Wskaźniki przestępczości i samobójstw wśród rdzennych mieszkańców są również wyższe niż średnia krajowa.

Te problemy doprowadziły do tego, że osoby wykorzystujące elementy tradycyjnej kultury rdzennej do celów komercyjnych lub innych są często krytykowane za "zawłaszczanie kulturowe" w XXI wieku. Na przykład słynny pisarz Archibald Belaney, który przez wiele lat mieszkał w lasach Ontario i popularyzował legendy i kulturę rdzenną, spotkał się z oskarżeniami o zawłaszczanie kultury rdzennej. Oskarżenia te dotyczą również reżyserów kręcących filmy o rdzennych mieszkańcach, nawet jeśli główne role grają rdzenni aktorzy.

Aby uniknąć nieporozumień w kontaktach z rdzennymi mieszkańcami, warto pamiętać o następujących kwestiach:

• unikaj omawiania ich historii i kultury z pozycji zakładanej ekspertyzy;
• nie wyrażaj podziwu dla ich "egzotycznego" wyglądu lub kultury (chyba że jesteś w rezerwacie turystycznym);
• nie proś o naukę ich języka lub tradycji bez wcześniejszego uzgodnienia;
• nie podkreślaj ich rdzennej tożsamości w rozmowie, jeśli nie jest to istotne.